Πάπυρος με μελάνι 2.334 ετών
ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΓΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ UNESCO Ο ΠΑΠΥΡΟΣ ΤΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ
Βιβλίο 2.334 ετών
Το αρχαιότερο «βιβλίο» της Ευρώπης, ο Πάπυρος του Δερβενίου, θα είναι υποψήφιος για εγγραφή στον Κατάλογο της UNESCO, στην κατηγορία του Μνημείου Τεκμηριωμένης Κληρονομιάς.
Πρόκειται για τον μοναδικό αναγνώσιμο πάπυρο που έχει διασωθεί στον ελλαδικό χώρο, και γράφτηκε γύρω στο 340-320 π.Χ. αντιγράφοντας ένα παλιότερο κείμενο του τέλους του 5ου αι. π.Χ.
Είναι γραμμένος με μυτερό καλάμι βουτηγμένο σε μελάνι, αποτελείται από εννιά πίνακες και έχουν διασωθεί 266 σπαράγματα το μέγεθος των οποίων κυμαίνεται από αυτό ενός μεγάλου γραμματοσήμου έως αυτό μιας φακής.
Για να εγγραφεί όμως σε αυτόν τον κατάλογο, θα πρέπει να εκτίθεται στο σύνολό του, αντί του ενός φύλλου που εκτίθεται μέχρι σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το θέμα της ένταξης του συνόλου στη μόνιμη έκθεση συζητήθηκε στο Συμβούλιο Μουσείων, με θετική γνώμη του μουσείου.
Ο πάπυρος ανακαλύφθηκε το 1962 στο Δερβένι Θεσσαλονίκης στη νεκρική πυρά τάφου, από πλούσια κτερισμένη συστάδα τάφων των ύστερων κλασικών χρόνων. Διασώθηκε, αν και κατακερματισμένος, επειδή απανθρακώθηκε μερικώς.
Η σημασία του αναγνωρίστηκε αμέσως από τον ανασκαφέα Πέτρο Θέμελη και κατόπιν από τον αρχαιολόγο Χαράλαμπο Μακαρόνα, ενώ ο Αυστριακός ειδικός Α. Φάκελμαν ξετύλιξε αμέσως τον κύλινδρο και τοποθέτησε τα σπαράγματα σε υπόστρωμα από στυπόχαρτο. Αυτό συμπιέστηκε μεταξύ δύο υαλοπινάκων, που κατόπιν σφραγίστηκαν.
Το περιεχόμενό του είναι ιδιαίτερα σημαντικό και ο πάπυρος έχει χαρακτηριστεί «η σημαντικότερη νέα μαρτυρία για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και θρησκεία που εμφανίστηκε από την εποχή της Αναγέννησης», αλλά παράλληλα και «η πιο δύσκολη στην κατανόησή της».
Οι πρώτες εφτά στήλες μας εισάγουν στον κόσμο των οπαδών μυστικιστικών δοξασιών και λατρειών (των μυστών) αλλά και του περσικού ιερατείου (των μάγων). Ο συγγραφέας αναφέρεται σε όσους δεν πιστεύουν στα δεινά που πρόκειται να αντιμετωπίσουν μετά τον θάνατό τους και περιγράφει θυσίες και σπονδές που γίνονται στις Ερινύες και τις Ευμενίδες, που γι’ αυτόν δεν είναι θεότητες αλλά οι αναρίθμητες ψυχές των νεκρών. Κατόπιν αρχίζει την ερμηνεία μιας θεογονίας, ενός αινιγματικού ορφικού ύμνου, που δεν μας ήταν γνωστός μέχρι τώρα παρά μόνο από μεταγενέστερες παραλλαγές του.
Επίσης, ένα ακόμη εξαιρετικό έκθεμα θα εμπλουτίσει τις συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα χρυσοποίκιλτο ύφασμα -από τα ελάχιστα σωζόμενα αρχαία υφάσματα στον ελληνικό χώρο- που φέρει φυτικό διάκοσμο και σώζει ίχνη από πορφυρό χρώμα. Ήταν μέρος ενός ταφικού συνόλου του 3ου αι. μ.Χ., που εκτίθεται από το 2006 στο μουσείο και αποτελείται από τον σκελετό γυναίκας ηλικίας 50-60 ετών και ύψους 1,60 μ., η οποία μουμιοποιήθηκε με τη χρήση ρητινών και αρωματικών ελαίων.
Ο Δίας, η Γαία και ο Κρόνος
Απόσπασμα από τον Πάπυρο του Δερβενίου, σε απόδοση Ανδρέα Τσάκαλη
«Για τους συνετούς θα τραγουδήσω -στους βέβηλους κλείστε τις θύρες- του παντοκράτορα Διός,
του άνακτα, τα έξοχα έργα,
όσα με τις συμβουλές της μέλαινας Νυκτός εκτέλεσε,
και των νεώτερων μακάριων το γένος,
θεών παντοτινών που απ’ τον Δία γεννήθηκαν τον ισχυρό βασιλέα.
Γιατί ο Δίας απ’ τον πατέρα του έχοντας θεία εξουσία,
στα χέρια έμελλε να πάρει ένδοξο σκήπτρο. […]
Κι αφού ο Ζεύς απ’ τη θεά άκουσε τους χρησμούς τους άρρητους,
έλαβε δύναμη στα χέρια και του θεού καταβρόχθισε το λαμπρό φαλλό,
του θεού που πρώτος στον αιθέρα πρόβαλε.
Εκείνος βέβαια γέννησε τη Γαία και τον πλατύ Ουρανό
ενώ η πελώρια Γαία τον Κρόνο έκανε που μεγάλο κακό έπραξε στον Ουρανό Ευφρονίδη,
που πρώτιστος βασίλευσε.
Απ’ αυτόν έπειτα ο Κρόνος κι ύστερα ο συνετός Δίας,
κατέχοντας σοφία και βασιλική τιμή ανάμεσα στους μακάριους.»
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ
akotti@pegasus.gr
Το κείμενο και οι φωτογραφίες είναι αυτούσια από την εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, 7 Νοεμβρίου 2016
